اهم تغییرات قانون جدید ارزش افزوده نسبت به قانون قدیم

با توجه به اینکه چند روزی هست که از زمان آغاز اجرایی شدن قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده می گذرد و مدیران و صاحبان کسب و کار و حسابداران و مدیران مالی باید نسبت به تغییرات صورت گرفته و وظایف خود در قانون جدیدآشنایی کامل داشته باشند به صورت خلاصه تغییرات و مقایسه قانون جدید در ادامه شرح داده شده است.

قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده در خرداد ماه 1400 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در نهایت 12 خرداد 1400 بعد از رفع ایرادات، تأییدیه شورای نگهبان را دریافت کرد. در ماده 57 این قانون تاریخ اجرای آن شش ماه بعد از ابلاغ به رئیس جمهور اعلام شده است و تاریخ ابلاغ به رئیس جمهور 12 تیرماه 1400 است. بنابراین از مورخ 13 دی ماه 1400 قانون فوق اجرایی شده است.

بررسی اولیه نشان‌دهنده تغییرات قابل ملاحظه‌ای با هدف رفع ابهامات و چالش‌های قانون فعلی در دوره آزمایشی اجرای آن طی سال‌های 1387 الی 1400 می‌باشد. در ادامه پس از اشاره به ارتباط قانون جدید ارزش افزوده با سامانه مودیان و پایانه فروشگاهی، سعی شده برخی تغییرات با اهمیت قانون ارزش افزوده نسبت به قانون قبل تشریح شود. پیش‌فرض اصلی قانون مالیات بر ارزش افزوده جدید برمبنای قانون پایانه فروشگاهی و سامانه مؤدیان است، یعنی اگر این قانون اجرایی نشود عملا اجرا شدن قانون ارزش افزوده به مقاصد مدنظر خود نخواهد رسید. سازمان امور مالیاتی با ممارست خود سعی در اجرا شدن سامانه مؤدیان و پایانه فروشگاهی دارد و در این سامانه پلتفرمی وجود دارد که کلیه مراوداتی که شرکت‌های ثبت‌نام شده با یکدیگر دارند در کارپوشه‌های آنها لحاظ می‌شود یعنی هر شرکتی کارپوشه‌ای مخصوص خود دارد و وقتی که سامانه مودیان صورتحسابی را صادر می‌کند و در کارپوشه طر مقابل که خریدار خدمت یا کالا است لحاظ می‌شود، طر مقابل مهلتی یکماهه جهت تأیید یا رد آن معامله دارد، در این یک ماه اگر اقدامی جهت تأیید یا رد انجام ندهد این معامله بصورت خودکار تأییدشده، لحاظ می‌گردد. از مزایای این کارپوشه این است که در قانون فعلی معاملاتی وجود داشت که بدون اطلاع طرف معامله و گاها بصورت اشتباه در سامانه گزارشات فصلی اعلام می‌شد و این قضیه با اجرا شدن سامانه مؤدیان تاحدودی مرتفع خواهد شد. زیرا اگر اشخاص از سامانه مؤدیان استفاده کنند و سازمان امور مالیاتی هر معامله‌ای که دوطرف خریدار و فروشنده در این سامانه موضوع را تأیید کند باید اعتبار ارزش افزوده را بدون رسیدگی قبول کرده و نیازی به ارسال گزارشات فصلی موضوع ماده 169 قانون مالیات مستقیم در این خصوص وجود ندارد. البته بابت معاملاتی که در سامانه مودیان ثبت می‌شود، سازمان امور مالیاتی اجازه رسیدگی (بجز بابت یک درصد نمونه‌هایی که ملزم به رسیدگی آنها می‌باشد) را ندارد، این‌ها نمونه‌هایی از مزایای اجرایی شدن سامانه مودیان می‌باشد. در ادامه برخی تغییرات قانون جدید نسبت به قانون قبل تشریح می‌گردد.

چالش عرضه کالا به خود، وفق تبصره ماده 4 قانون فعلی عرضه کالا به خود مشمول ارزش افزوده است، به عنوان مثال اگر تولیدکننده‌ای کالایی را تولید و تعدادی از آن را برای مصارف شغلی استفاده می‌کرد، مشمول مالیات و عوارض ارزش افزوده می‌شد. درحالی‌که طبق ماده 1 قانون جدید این مورد رفع شده و اگر کالایی را برای استفاده شغلی برداشت شود، عرضه کالا به خود محسوب نشده و معاف از ارزش افزوده است.

چالش تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده، تاریخ تعلق خصوصا بابت ارائه خدمات که در ماده 11 قانون فعلی بابت آن اینطور بیان شده، تاریخ ارائه خدمت یا تاریخ صورت‌حساب هرکدام مقدم‌تر باشد. برای پیمانکاران عمدتا تاریخ ارائه خدمت مقدم‌تر بوده و صورت وضعیت‌هایی که هنوز توسط کارفرما تأیید نشده و صرفا برای کارفرما ارسال شده و بابت آن طبق استاندارد 9 حسابداری درآمد بر اساس درصد پیشرفتکار شناسایی شده، توسط حوزه‌های مالیاتی مشمول ارزش افزوده شده و بابت آن ارزش افزوده مطالبه می‌گردید. این مورد علاوه بر مشکلات اجرایی، موجب تضییع حقوق مودیان می‌شد زیرا، ارزش افزوده‌ای که دریافت ننموده بودند را می‌بایستی به سازمان مالیاتی پرداخت می‌کردند. در ماده 3 قانون جدید این مشکل مرتفع شده و ملاک تاریخ تعلق، تاریخ صورتحساب شده است یعنی هر زمانی که صورتحساب توسط طرفین تأیید می‌شود به عنوان تاریخ تعلق محسوب می‌شود. همان‌طور که استحضار دارید، زیربنای قانون جدید سامانه مؤدیان و پایانه فروشگاهی است و شرکت‌ها و اشخاص صنفی و غیرصنفی ملزم هستند که صورتحساب‌های خود را در این سامانه صادر کنند، لذا تاریخی که صورتحساب در این سامانه ثبت می‌شود و توسط طرف مقابل تأیید می‌گردد، تاریخ تعلق ارزش افزوده طبق قانون جدید است. همچنین در قانون جدید بابت معاملات نسیه هم پیش‌بینی‌هایی شده، بدین صورت که اگر معامله‌ای به صورت غیرنقدی یا اعتباری انجام شود و در سامانه مؤدیان طرفین شرایط تسویه آن را تأیید کنند، تا زمانی که وجه، تسویه و پرداخت نشود، مشمول ارزش افزوده و مطالبه جرائم، نخواهد شد.

تغییر در مواعد تسلیم اظهارنامه ارزش افزوده؛ در قانون ارزش افزوده فعلی مهلت ارائه اظهارنامه ارزش افزوده و پرداخت مالیات متعلق، 15 روز بعد از انقضا هر فصل می‌باشد، البته برای فصل چهارم معمولا به دلیل تعطیلات نوروزی مهلت فوق تا انتهای فروردین ماه تمدید می‌شد، هرچند در قانون جدید با فرض اجرای کامل سامانه مودیان ارسال اظهارنامه ارزش افزوده برای مودیان ثبت‌نام شده موضوعیت دیگر نخواهد داشت، ولی در قانون جدید مهلت به جای 15 روز، تا پایان ماه بعد از انقضاء هر فصل شده است؛ برای مثال مهلت ارسال اظهارنامه فصل اول سال 1401 تاریخ 31 تیرماه همان سال می‌باشد.

تغییر در ماخذ اوراق تسویه خزانه بابت بدهی ارزش افزوده؛ یکی دیگر از تغییرات بحث مربوط به تسویه بدهی مالیاتی از طریق اوراق تسویه خزانه یا اوراق مالی اسلامی است که در قانون فعلی براساس قانون بودجه به مبلغ ارزش اسمی اوراق در سرسید انجام می‌شد، لیکن در تبصره 4 ماده 4 قانون جدید بیان شده پیمانکاران و مهندسان مشاور می‌توانند بدهی‌های خود را به سازمان مالیاتی با این اوراق تسویه کنند اما ارزشی که برای آنها به عنوان تسویه بدهی لحاظ می‌شود باتوجه به تاریخ سررسید، ارزش تنزیل‌شده اوراق است، به عنوان مثال اگر ارزش اوراقی در سررسید 2 سال بعد، مبلغ 100 تومان باشد و در حال حاضر ارزش تنزیل‌شده آن اوراق مبلغ 81 تومان فرض شود، در این شرایط سازمان امور مالیاتی بدهی را با 81 تومان تسویه می‌کند.

استرداد اضافه پرداختی ارزش افزوده؛ در قانون فعلی ارزش افزوده‌های دریافتی بابت فروش‌ها پس از کسر ارزش افزوده‌های پرداختی باید تسویه کرد و اگر مطالبات یا مازاد پرداختی وجود داشته باشد 3 ماه از تاریخ ثبت درخواست مؤدی (به جز بابت صادرات از مبادی رسمی که یک ماه زمان استرداد آن بود) مسترد می‌شد، اما در قانون جدید طبق ماده 8 آن بعد از درخواست مؤدیان ظرف یکماه، اضافه پرداختی مودیان باید رسیدگی و عودت گردد.

استرداد یا تهاتر ارزش افزوده پرداختی بابت ماشین‌آلات خطوط تولید؛ یکی از چالش‌های بزرگی که در قانون فعلی وجود داشت مباحث مربوط به استرداد ارزش افزوده پرداختی بابت ماشین‌آلات و تجهیزات خطوط تولید بود که طبق ماده 17 قانون فعلی ارزش افزوده، شرکت‌ها به دنبال استرداد یا تهاتر آن با مالیات فروش‌هایشان در زمان بهره‌برداری بودند و به موجب تعریفی که بابت مؤدیان در قانون فعلی بود، برای واحدهای قبل از بهره‌برداری (چون تا مرحله هفتم مشمول ثبت‌نام نبوده‌اند) یا مودیانی که تولید محصولات معاف از ارزش افزوده داشتند، در راستای تبصره 2 ماده 17 قانون فوق‌الذکر، اعتبار آنها پذیرفته نشده و الزام به ثبت آن در بهای تمام‌شده دارایی داشتند، لیکن در تبصره 4 ماده 8 قانون جدید ارزش افزوده این مشکل مرتفع شده و ارزش افزوده‌هایی که بابت ماشین‌آلات و تجهیزات خطوط تولید پرداخت می‌کنند برای کلیه واحدها از جمله واحدهای قبل از بهره‌برداری یا آنهایی که کالای معاف تولید می‌کنند، قابل استرداد است یا می‌توانند آن را با ارزش افزوده فروش‌هایشان تهاتر کنند.

برخی تغییرات بااهمیت در معافیت‌های ارزش افزوده؛

الف) حمل‌ونقل، در قانون فعلی حمل‌ونقل مسافر از طرق دریایی، هوایی، جاده‌ای و ریلی معاف از ارزش افزوده است و حمل بار (به استثنای توسعه حمل‌ونقل ریلی در طی برنامه ششم توسعه اقتصادی) از همه طرق مشمول می‌باشد. اما در قانون جدید حمل‌ونقل هوایی چه برای مسافر و چه بار مشمول ارزش افزوده شده است و حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای و دریایی بابت مسافر و کالا هر دو معاف از ارزش افزوده شده است.

ب) خدمات اقامتی و گردشگری، خدمات مراکز اقامتی و هتل‌ها در قانون فعلی مشمول ارزش افزوده می‌باشد، اما در قانون جدید مراکز اقامتی و هتل‌هایی سه ستاره و پایین‌تر که دارای مجوز از گردشگری هستند معاف از ارزش افزوده شده‌اند.

ج) خدمات انبارداری و سردخانه‌داری محصولات کشاورزی، در قانون فعلی خدمات انبارداری و سردخانه‌داری (نگهداری کالا در سردخانه) مشمول ارزش افزوده هست، اما در قانون جدید خدمات انبارداری و نگهداری کالا در سردخانه بابت محصولات کشاورزی معاف شده است. مضافا آنکه آب برای مصارف کشاورزی که در قانون فعلی مشمول بود و در قانون جدید معاف از ارزش افزوده شده است.

د) ارزش افزوده طلا، در قانون جدید، ارزش افزوده بابت طلا صرفا به اجرت طلا تعلق می‌گیرد.

ه) معافیت انواع روغن، در قانون فعلی صرفا روغن نباتی معاف می‌باشد، لیکن در قانون جدید، انواع روغن‌ها اعم از نباتی و حیوانی معاف از ارزش افزوده شده است.

تغییر در عوارض آلایندگی یا همان مالیات سبز؛ در قانون فعلی وفق ماده 38 آن، عوارض آلایندگی معادل یک درصد فروش کالای آلاینده می‌باشد، البته یکی از ایرادات به قانون فعلی عدم تاثیر شدت آلایندگی بر روی نرخ مالیات سبز بود و تمامی کالا و خدمات آلاینده مشمول یک درصد مالیات بودند، در قانون جدید این مورد مرتفع شده و نرخ آلایندگی براساس شدت آلایندگی معادل نیم درصد، یک درصد و یک‌ونیم درصد فروش خواهد بود، یعنی آنهایی که آلایندگی بالاتری دارند یک‌ونیم درصد بهای فروش و آنهایی که آلایندگی کمتری دارند نیم درصد مالیات سبز مشمول خواهند بود. شدت آلایندگی، تاریخ شمولیت، اشخاص مشمول یا اشخاصی که رفع آلایندگی کرده‌اند، در سامانه‌ای که توسط سازمان محیط زیست تعبیه خواهد شد و اطلاعات در آن وارد می‌شود. در قانون فعلی شمولیت و رفع شمولیت از ابتدای دوره بعد از اعلام سازمان محیط زیست می‌باشد، اما در قانون جدید شمولیت از ابتدای دوره بعد و رفع آلایندگی از ابتدای همان دوره است، که این مورد به نفع مؤدیان خواهد بود. به عنوان مثال اگر شرکتی در تاریخ 12 تیرماه رفع آلایندگی نموده باشد از ابتدای تیرماه دیگر مشمول مالیات سبز (عوارض آلایندگی) نخواهد بود.

سایر تغییرات؛ در ارتباط با شماره‌گذاری خودرو در قانون جدید براساس نوع خودرو و رتبه انرژی که دارند جدول بسیار شفافی مطرح شده است و عوارض شماره‌گذاری آنها بین صفر درصد تا نه درصد براساس نوع خودرو و رتبه انرژی آن، متغیر است.

در قانون فعلی مواد 22 و 23 جرایم ارزش افزوده قابل بخشودگی بود اما در قانون جدید ماده 35 جرایم را غیرقابل بخشودگی گذاشتند و جرایم تقریبا بیشتر شده است به عنوان نمونه کتمان درآمد، بیش‌اظهاری اعتبار یا کم‌اظهاری فروش، جریمه‌ای شامل مبلغ 10 میلیون ریال یا دو برابر مالیات عوارض پرداخت‌شده هرکدام بیشتر باشد، را مترتب خواهد بود.

درخصوص نحوه خرج‌کرد مالیات و عوارض که در قانون فعلی 3 درصد سهم شهرداری و دهیاری‌ها و 6 درصد سهم سازمان مالیاتی بود اما در قانون جدید سهم شهرداری و دهیاری‌ها افزایش قابل توجهی داشت یعنی یک درصد از 9 درصد به عنوان مالیات سلامت است مابقی به نسبت مساوی بین سازمان مالیاتی و شهرداری و دهیاری‌ها تقسیم می‌شود.

تغییر در دادرسی مالیاتی، همزمان با تغییرات ارزش افزوده یک‌سری مواد دادرسی مالیاتی برای عملکرد و ارزش افزوده اصلاح شده است. ازجمله اصلاحات بابت مهلت اعتراض به برگه مطالبه ارزش افزوده است که در قانون فعلی 20 روز از تاریخ ابلاغ به مودی بود و در قانون جدید مهلت آن 30 روز (همانند عملکرد) شده است. همچنین وفق ماده 238 ق.م.م مهلت واحد مالیاتی بابت توافق یا ارجاع پرونده به هیات‌های حل اختلاف مالیاتی از زمان اعتراض کتبی مودی 30 روز بود که در قانون جدید بابت عملکرد و ارزش افزوده هر دو مهلت فوق 45 روز شده است. مضافا آنکه در قانون فعلی ارزش افزوده مرحله اعتراض به شورای عالی مالیاتی موضوع ماده 251 ق.م.م در فرآیند دادرسی وجود نداشت، اما در قانون جدید این مورد پیش‌بینی شده و بعد از قطعی شدن برگ مالیات بر ارزش افزوده می‌توان ظرف دو ماه به شورای عالی مالیاتی اعتراض نمود، یعنی دوره اعتراض به شورای عالی مالیاتی نیز به دوماه افزایش یافته است.

عدم استقرار سامانه مودیان تا زمان اجرای قانون ارزش افزوده جدید؛ طبق مواد 1 الی 3 قانون پایانه فروشگاهی و سامانه مودیان، اشخاص مشمول که باید در سامانه مؤدیان ثبت‌نام کنند شامل کلیه صاحبان مشاغل (صنفی و غیرصنفی) و اشخاص حقوقی موضوع فصل‌های چهارم و پنجم باب سوم قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 3/12/1366 با اصلاحات و الحاقات بعدی آن، بیان شده‌اند و آنهایی که فروش به مصرف‌کننده نهایی دارند باید در سامانه پایانه فروشگاهی نیز ثبت‌نام داشته باشند و فاکتورها از آن طریق صادر شود. قانون سامانه مودیان و پایانه فروشگاهی با قانون جدید ارزش افزوده ارتباط نزدیکی دارند، مخصوصا اینکه در ماده 14 قانون ارزش افزوده بیان شده تا زمانی که سامانه مؤدیان مستقر نشده است تمامی اظهارنامه‌های تسلیمی بدون رسیدگی قابل قبول است. یعنی سازمان امور مالیاتی الزام دارد که سامانه مؤدیان را قبل از اجرای قانون جدید ارزش افزوده، راه‌اندازی کند وگرنه ابراز مودیان در اظهارنامه ارسالی را بایستی بدون رسیدگی (بجز نمونه یک درصدی که در تبصره ماده 14 قانون فوق‌الذکر پیش‌بینی شده و بایستی رسیدگی شود) بپذیرد.

قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده بر شرکت‌ها چه تاثیراتی می‌گذارد؟

اگر قانون جدید صحیح اجرا شود دغدغه مالیاتی شرکت‌ها کمتر می‌شود یعنی انتظار می‌رود در گزارش‌هایشان بندهای مربوط به کسری ذخیره ارزش افزوده، دعاوی ارزش افزوده و ... کمتر باشد، زیرا کلیه اعتبارات معاملات در سامانه مودیان پذیرفته شده است و مورد بعدی این است که شرکت‌های بورسی، شرکت‌هایی که در مراحل قبل از بهره‌برداری هستند و شرکت‌هایی که در حال تأسیس هستند می‌توانند کلیه ارزش افزوده‌هایی که بابت تجهیزات تولید پرداخت کردند را عودت و استرداد دهند و پول آن را خرج پروژه کنند. شرکت‌هایی که خدمات حمل بار انجام می‌دادند معاف می‌شوند بنابراین قیمت خدماتشان از بابت ارزش افزوده متاثر نخواهد بود و کمتر می‌شود و ممکن است بازار آنها توسعه بیشتری داشته باشد. خدمات هوایی و شرکت‌های هواپیمایی طبق قانون جدید مشمول ارزش افزوده خواهند شد و بسیار روی کسب وکار چنین شرکت‌هایی تأثیرگذار است. شرکت‌هایی مانند دارویی‌ها چون در قانون فعلی بابت واردات دارو معافیت ارزش افزوده وجود دارد در قانون جدید بابت واردات برخی از کالاها که مشابه داخلی آن وجود دارد باید در زمان ورود مالیات عوارض پرداخت شود که این موضوع به حمایت از تولیدکنندگان داخلی می‌پردازد.

نقطه ضعف قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده نسبت به قانون قبل چیست؟

به‌رغم جنبه‌های مثبت قانون فعلی لیکن حذف تبصره 2 ماده 38 قانون فعلی که به موجب آن معادل هزینه‌های انجام‌شده بابت آموزش و سلامت کارکنان و حداکثر تا ده درصد عوارض پرداختی آن فصل از عوارض قابل استرداد بود که در قانون جدید این مورد حذف شده و بنظر برای واحدهای تولیدی که بیشتر از این مشوق استفاده می‌نمود نارضایتی بابت کاهش امکانات رفاهی پرسنل می‌توان انتظار داشت.

در بالا سعی شد اهم تغییرات قانون جدید ارزش افزوده نسبت به قانون قبلی بصورت طبقه‌بندی شده ارائه شود. البته پوشش کلیه تغییرات در حوصله بحث نبوده و نکات کاربردی‌تر آن تشریح گردیده است.

تلخیص و ارائه : حمید خادم

چاپ‌شده در هفته‌نامه اطلاعات بورس شماره 413

 

منبع: شرکت حسابداری کاوش گویا ارقام